Böbrek  ve idrar kanalı taşları

Böbrek taşları ve idrar yolu taşları, vücuttaki minerallerin ve tuzların birikmesi sonucu oluşan sert, kristalize yapıdaki küçük taşlardır. Böbrek taşları ve idrar yolu taşları, dünya genelinde oldukça yaygın bir sağlık sorunudur. Bu durumun görülme sıklığı, coğrafi ve demografik faktörlere göre değişebilir. Genel olarak, böbrek taşları ve idrar yolu taşları erkeklerde kadınlardan daha sık görülür. Ayrıca, bu durum genellikle 30-50 yaş arasındaki insanlarda daha yaygındır.

Böbrek taşları ve idrar yolu taşları görülme sıklığı, bölgeden bölgeye değişebilir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir çalışmada, yetişkinlerin yaklaşık %10’u yaşamlarının bir döneminde böbrek taşı veya idrar yolu taşı geçirirken, Hindistan’da bu oran %1-2 civarındadır. Ülkemizde de benzer şekilde, yapılan araştırmalar sonucunda böbrek taşı veya idrar yolu taşı geçirme oranının %5-10 arasında olduğu belirtilmektedir.

Taş hastalığı belirtileri nelerdir?

Böbrek taşı belirtileri, taşın yerine, büyüklüğüne ve sayısına bağlı olarak değişebilir. Taşın yerine göre, belirtiler böbreklerde, üreterde (idrarı böbreklerden mesaneye taşıyan boru) veya mesanede olabilir. En sık görülen belirtiler şunlardır:

– Şiddetli sırt ağrısı: Böbrek taşı, şiddetli yan ağrısına neden olabilir. Ağrı, sırtın alt kısmında veya yanlarda, bir tarafta veya her iki tarafta olabilir. Ağrı, ani başlayabilir ve dalgalar halinde veya sürekli olabilir.

– İdrarda kan: Böbrek taşı, idrar yolunu tahriş edebilir ve idrarda kanama yapabilir. İdrarda kan, pembe, kırmızı veya kahverengi renkte olabilir.

– İdrar yaparken ağrı: Böbrek taşı, idrar yolunu tıkayabilir veya tahriş edebilir ve bu da idrar yaparken ağrıya neden olabilir. Ağrı, yanma, sızlama veya acı şeklinde hissedilebilir.

– Mide bulantısı ve kusma: Böbrek taşı, mide bulantısına ve kusmaya neden olabilir. Bu belirtiler genellikle şiddetli sırt ağrısı ile birlikte ortaya çıkar.

– İdrar akışında zorluk: Böbrek taşı, idrar yolunu tıkayarak idrar akışında zorluk yaratabilir.

Bunların yanı sıra, bazı insanlar böbrek taşı oluşumuna yatkın olduklarından ve belirtileri hissetmeden taşı fark etmeyebilirler. Ancak, böbrek taşları teşhis edilip tedavi edilmediği takdirde, daha ciddi sağlık sorunlarına neden olabilirler.

Taş hastalığı hangi problemlere yol açabilir?

Taş hastalığı, uygun tedavi ve takip edilmediği takdirde çeşitli komplikasyonlara yol açabilir. Bunlar arasında:

İdrar yolu enfeksiyonları: Taşlar idrar yollarınızda sıkışırsa, idrar akışını engelleyebilir ve bu da enfeksiyon riskini artırabilir.

Böbrek hasarı: Büyük taşlar, böbreklerde hasara neden olabilir ve bu durum ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Böbrek fonksiyonlarında bozulma: Taşlar böbreklerin normal işlevlerini engelleyebilir ve bu da böbrek fonksiyonlarında bozulmalara yol açabilir.

Taş hastalığının sebepleri nelerdir?

Taş hastalığının sebepleri arasında genellikle şunlar yer alır:

1. Yetersiz sıvı alımı: Vücudun yeterli miktarda su almaması, idrarın yoğunlaşmasına ve taş oluşumuna neden olabilir.
2. Diyet: İçinde yüksek miktarda oksalat, kalsiyum veya purin olan yiyeceklerin tüketilmesi, taş oluşumunu tetikleyebilir. Özellikle, aşırı tuzlu beslenme, kırmızı et, deniz ürünleri, kabuklu yemişler, çikolata, ıspanak, lahana, domates, turunçgiller ve kahve, taş oluşumuna neden olabilir.
3. Aile öyküsü: Taş hastalığı, ailesinde böbrek taşı öyküsü olan kişilerde daha yaygın olarak görülür.
4. İdrar yolu enfeksiyonları: İdrar yollarında enfeksiyonların olması, taş oluşumuna neden olabilir.
5. İdrar akışını yavaşlatan hastalıklar: Böbreklerden mesaneye doğru idrar akışında bir engel varsa, taş oluşumu daha olasıdır.
6. Bazı ilaçlar: Bazı ilaçlar, taş oluşumuna neden olabilir. Özellikle, aşırı C vitamini, D vitamini ve kalsiyum tüketimi, taş oluşumuna neden olabilir.
7. Bazı hastalıklar: Gut hastalığı, sistinüri, hiperparatiroidizm, böbrek hastalıkları gibi bazı hastalıklar, taş oluşumuna neden olabilir.
8. Obezite ve hareket azlığı da taş oluşumu riskini artırmaktadır.

Bu sebepler dışında, yaş, cinsiyet ve ırk da taş oluşumuna neden olan faktörler arasındadır.

Böbrek taşı tedavisi nasıl yapılır?

Böbrek taşı tedavisi, taşın boyutu, konumu, sayısı ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak farklı yöntemlerle yapılabilir. Tedavi planı, hastanın tıbbi geçmişi, yaşam tarzı ve tedaviye verdiği yanıta göre değişebilir. Yaygın olarak kullanılan böbrek taşı tedavi yöntemlerinden bazıları verilmiştir:

1. Üreteroskopi ve lazer ile taş kırılması: Bu yöntemde, idrar yoluna bir endoskop yerleştirilir ve lazer kullanılarak taş parçalara ayrılır. Bu modern yöntem ile hem idrar kanalındaki hem de böbrek içerisine yerleşmiş 2 cm’ye kadar olan taşlar toz haline getirilerek idrar kanalından atılması sağlanır. Böbrek içerisinde hareket edebilen fleksibl aletler yardımı ile böbreğin her noktasına ulaşılabilmektedir. Hasta aynı gün veya ertesi gün taburcu edilmektedir.

2. Perkütan nefrolitotomi: Bu yöntem, 2 cm ve üzerindeki böbrek taşlarının tedavisi için kullanılmaktadır. Cerrahi işlem sırasında böbreğe ince bir boru yerleştirilir ve böbrek taşları lazer veya pnömatik adı verilen sistem ile parçalara ayrılarak oluşturulan kanaldan dışarı alınır. 2-3 gün hastane yatışı gerektirmektedir.

3. ESWL (Ekstrakorporeal Şok Dalga Litotripsi): Bu yöntemde, yüksek frekanslı ses dalgaları kullanılarak taş kırılır. Taş parçaları daha sonra idrar yoluyla dışarı atılır. Genellikle birden fazla seans gerektirir ve yapısı sert taşlarda başarı şansı azalır. Cerrahi yöntem değildir ve işlem sonrası hasta evine gidebilmektedir.

4. İlaç tedavisi: İdrar kanalına düşen küçük taş parçaları aşırı ağrıya sebebiyet vermiyor ise, böbrek fonksiyonlarını bozmuyor veya enfeksiyona sebep olmuyor ise üroloji hekimi gözetiminde ortalama 3 hafta takip edilebilir. Bu süre içerisinde doktorunuzun size önereceği davranış ve ilaç tedavileri ile taşın kendiliğinden düşüşü sağlanabilir.

Böbrek taşları mutlaka ameliyat gerektirir mi?

Hayır, böbrek taşları her zaman ameliyat gerektirmez. Böbrek taşları, boyutuna, konumuna ve belirtilerine göre çeşitli tedavi yöntemleri kullanılarak tedavi edilebilir.

Küçük taşlar genellikle kendiliğinden idrar yoluyla atılabilir ve bu süreçte genellikle ağrı kesiciler veya diğer ilaçlar kullanılabilir.

Ayrıca böbrek alt kutbunda yer alan ve idrar kanalında düşme ihtimali zayıf taşlar düzenli aralıklarla takip edilebilmektedirler. Boyut artışı, enfeksiyon gelişimi, taşın yer değişimi ile ameliyat kararı tekrar gündeme gelebilir. Böbrek içerisinde tedavi edilmemiş taşları bulunan hastaların düzenli aralıklarla üroloji hekimi takibi önem arz etmektedir.

Ameliyat kararı genellikle şu durumlar sonrasında alınır.

Böbrek içerisinde yerleşmiş büyük veya çok sayıda taşların varlığında,

1. Üreter adı verilen kanala düşmüş ve kendiliğinden düşme ihtimali olmayan taşların varlığında,
2. Tekrarlayan enfeksiyonlara sebep olan durumlarda,
3. İdrar yollarında ve böbrekte genişlemeye sebep olan taşların varlığında,
4. Böbrek fonksiyonlarına zarar veren taşların varlığında cerrahi kararı alınabilir.

Üroloji hekiminizle görüşmek ve böbrek taşınıza uygun tedavi seçenekleri hakkında bilgi almak önemlidir.

Böbrek taşlarımı aldırdım veya taşımı kendiliğimden düşürdüm. Ne yapmalıyım?

Öncelikle, böbrek taşı düşürmek oldukça acı verici bir deneyim olabilir, bu nedenle dinlenmeniz ve iyileşmeniz için zaman ayırmanız önemlidir. Böbrek taşı alındıysa, cerrahi işlemin ardından doktorunuz size nelere dikkat etmeniz gerektiği konusunda tavsiyelerde bulunacaktır.

Aşağıdaki genel öneriler yanısıra doktorunuzun size önereceği tavsiyelere uymak önemlidir.

1. Yeterli su ve sıvı tüketimi: Su, böbrek taşlarının düşmesine yardımcı olabilir. Su, böbreklerinizi temizleyerek taşların düşmesini kolaylaştırır ve yeniden oluşumlarını önler. Günde en az 2-3 litre su içmeye özen gösterin.
2. Beslenme düzeninize dikkat edin: Böbrek taşı oluşumunun önüne geçmek için beslenme düzeninizde değişiklikler yapmanız gerekebilir. Doktorunuz, taşların nedenini belirlemek için kan ve idrar tahlillerinden oluşan metabolik inceleme ve taşın cinsinin saptanması amacıyla ek öneriler sunabilir. Analiz sonuçlarına göre hangi besinleri tüketmeniz ya da tüketmemeniz gerektiği konusunda tavsiyelerde bulunabilir.

3. Düzenli olarak kontrollerinizi yaptırın: Böbrek taşı düşürme sürecinden sonra doktorunuzun yapacağı kontroller önemlidir. Böbrek taşı düşürmeniz, böbreklerinizde hasar oluşmasına neden olabilir. Yapılan çalışmalara taş hastalarının yarısında ilerleyen 5-10 yıl içersinde yeniden taş oluştuğunu göstermiştir. Bu nedenle, doktorunuzun önerdiği sıklıkta kontrole gitmeniz gerekebilir.
4. Sigara ve alkol tüketimini azaltın: Sigara ve alkol, böbrek taşı oluşumuna katkıda bulunabilir. Böbrek taşı düşürdükten sonra, sigara ve alkol tüketimini azaltmanız önerilir.
5. İlaç Tedavisi: Risk durumunuza, taş atak sıklığınıza ve taşınızın cinsine bağlı olarak ilaç tedavisi konusunda üroloji hekiminizin önerilere uymanız taş oluşma riskinizi önemli oranda azaltacaktır.